نکاتی متفرقه در باب اسامی آثار عیاشی سمرقندی (ره)
عیاشی سمرقندی از بزرگترین محدثین متقدم شیعه می‌باشد و نامش در بین خراسانیان آن عصر می‌درخشد. این دانشمند فداکار دارای آثار فراوانی است که رجالی بزرگ شیعه، نجاشی، در کتاب رجال خود آنها را نام برده است.
در این فایل باتوجه به لیست مزبور نکات متفرقه‌ای توسط برخی از همکاران پایگاه نمو استخراج شده است.
نکات مطرح‌شده نسبت به تعداد اسامی کتب عیاشی بسیار اندک است اما باز ما نام تمامی اسامی کتب عیاشی را از رجال نجاشی نقل کردیم چون معتقدیم برای طلاب و محققین این فن آشنایی با چنین مسائلی مفید است.
این محتوا سابقاً در سایت نمو با کد e-j-1 منتشر شده بود.
(در تولید این محتوا از نرم‌افزار جامع الاحادیث متعلق به مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی استفاده شده است.)
... و صنف أبو النضر کتبا، منها: کتاب التفسیر، کتاب الصلاة، کتاب الصوم، کتاب الطهارات الکبیر، کتاب مختصر الصلاة، کتاب مختصر الصوم، کتاب الجنائز الکبیر، کتاب مختصر الجنائز، کتاب المناسک، کتاب العالم و المتعلم، کتاب الدعاء، کتاب الزکاة، کتاب زکاة الفطرة، کتاب الأشربة، کتاب حد الشارب، کتاب الأضاحی، کتاب العقیقة، کتاب النکاح، کتاب الصداق، کتاب الطلاق، کتاب التقیة، کتاب الأجوبة المسکتة، کتاب سجود القرآن، کتاب القول بین القولین، کتاب معرفة الناقلین، کتاب الرؤیا، کتاب النجوم و القیافة، کتاب القرعة، کتاب الفرق بین حل المأکول و حرامه، کتاب البیوع، کتاب السلم، کتاب الصرف، کتاب الرهن، کتاب الشرکة، کتاب المضاربة، کتاب الشفعة، کتاب الاستبراء، کتاب التجارة و الکسب، کتاب القضاء و أدب (آداب) الحکم، کتاب الحد فی الزنا، کتاب الحدود فی السرقة، کتاب حد القاذف، کتاب الدیات، کتاب المعاقل، کتاب الملاهی، کتاب معاریض الشعر، کتاب السبق و الرمی، کتاب قسمة الغنیمة و الفیء، کتاب الدین و الحوالة و الحمالة، کتاب القبالات و المزارعات، کتاب الإجارات، کتاب الهبة، کتاب الزهد، کتاب الأجناس، کتاب صفة الجنة و النار، کتاب الصید، کتاب الذبائح، کتاب الرضاع، کتاب المتعة، کتاب الوطء بملک الیمین، کتاب الوصایا، کتاب المواریث، کتاب البر و الصلة، کتاب محاسن الأخلاق، کتاب حقوق الإخوان، کتاب الأیمان، کتاب النذور، کتاب النساء و الولاء، کتاب الاستئذان،کتاب عشرة النساء، کتاب الشهادات، کتاب الشروط، کتاب الیمین مع الشاهد، کتاب الکتابة و العتق و التدبیر، کتاب النشوز و الخلع و المباراة، کتاب صنائع المعروف، کتاب الخیار و التخییر، کتاب العدد، کتاب الظهار، کتاب الإیلاء، کتاب اللعان، کتاب الرجعة، کتاب التوحید و الصفة، کتاب الإیمان، کتاب البداء، کتاب البشارات، کتاب الرد على من صام أو أفطر قبل رؤیته، کتاب اللباس، کتاب إثبات إمامة علی بن الحسین علیه السلام، کتاب من تکره مناکحته، کتاب القبلة، کتاب الجزیة و الخراج، کتاب الطاعة، کتاب احتجاج المعجز، کتاب الحیض، کتاب العمرة، کتاب مکة و الحرم، کتاب نکاح الممالیک، کتاب المسح على القدمین، کتاب الأوصیاء، کتاب السفر، کتاب القسامة، کتاب جنایة العبید، کتاب الحدود، کتاب العجم و الجنایة علیهم، کتاب دیة الجنین، کتاب الغیبة، کتاب الحث على النکاح، کتاب الأسارى و الغلول، کتاب حبس المحارب، کتاب الأکفاء و الأولیاء و الشهادات فی النکاح، کتاب قتل المشرکین، کتاب الجهاد، کتاب الأنبیاء، کتاب المزار، کتاب الجمع بین الصلاتین، کتاب الاستخارة، کتاب دلائل الأئمة، کتاب صوم الکفارات، کتاب قسمة الزکوات، کتاب المساجد، کتاب المآتم، کتاب فرض طاعة العلماء، کتاب الصدقة غیر الواجبة، کتاب الکعبة، کتاب جلد الشارب، کتاب ما أبیح قتله فی الحرم، کتاب وجوب الحج، کتاب سیرة أبی بکر، کتاب سیرة عمر، کتاب سیرة عثمان، کتاب سیرة معاویة، کتاب معیار الأخبار، کتاب الموضع تذکر فیه الشرائع، کتب الصلاة، کتاب ابتداء فرض الصلاة، کتاب المساجد، کتاب سنة الصلاة، کتاب صلاة نوافل النهار، کتاب مواقیت الظهر و العصر، کتاب الأذان، کتاب حدود الصلاة، کتاب الوتر و صلاة اللیل، کتاب الإقامة فی الصلاة، کتاب السهو، کتاب صلاة العلیل، کتاب صلاة السفر، کتاب صلاة یوم الجمعة، کتاب صلاة الحوائج، کتاب صلاة الغدیر، کتاب صلاة الخوف، کتاب صلاة الاستسقاء، کتاب صلاة الکسوف، کتاب صلاة السفینة، کتاب الصلاة على الجنائز، کتاب غسل المیت، کتاب الجنائز[1]
1. به‌احتمال بسیار کلمه «الکبیر» در اسامی برخی از این کتب مانند کتاب الطهارات الکبیر وصف نجاشی برای کتاب باشد و نه بخشی از نام کتاب که عیاشی بر آن نهاده است.
2. در چینش اسامی این کتب توسط نجاشی مطمئناً وجود ارتباط محتوایی ملحوظ بوده است اما به‌نظر می‌رسد به دلیلی (مانند قلت فائده و وقت‌گیر بودن آن برای نجاشی) در این ملاحظه دقت فراوان اعمال نشده باشد و به عبارت دیگر می شد بهتر از این اسامی را چینش داد تا کتاب های مرتبط‌تری نزد هم ذکر شوند[2] و هم اینکه این ارتباط کمابیش در همین لیست مقداری اعمال شده است.[3]
از نتایج توجه به این نکته این است که بدانیم قاف در کتاب القبلة به ضم است و نه به کسر چراکه بعد کتاب من تکره مناکحته ذکر شده است[4].
نیز احتمالاً مراد از اوصیاء در کتاب الأوصیاء همان بحث وصیت در فقه باشد و نه بحث امامت در کلام و تعقبش به کتاب السفر آن را تقویت می‌کند چون سفر از موارد احتیاج مردم به تعیین وصی بوده است. نیز در باب وصیت اثر دیگری بین این همه نام مشاهده نمی‌شود.
3. وجود کتابی به نام عشرة النساء نشان می دهد که در باب رفتار با خانوده احادیث قابل توجهی از اهل بیت علیهم‌السلام صادر شده اند.
4. وجود کتاب إثبات إمامة علی بن الحسین علیه السلام در بین این آثار باتوجه به انفراد موضوعش و نیز وجود کتاب دلائل الأئمة در مجموعه این آثار نشانگر این است که به احتمال قوی در خراسان آن روز برخی از زیدی‌مذهبان و یا متمایلان به ایشان فعالیت داشته‌اند. می‌دانیم که نزد زیدیه فی‌الجملة در باب امامت امام سجاد علیه‌السلام بحث است. جهت اطمینان از این احتمال تحقیق بیشتری بایست صورت بگیرد.
5. مسلماً عیاشی (ره) دو کتاب جنائز داشته که یکی مختصر دیگری بوده است اما ذکر مجدد کتاب الجنائز در پایان موهم ثبوت سه کتاب در این موضوع برای عیاشی است و احتمال سهو در نجاشی یا نساخ وجود دارد و الله العالم.
6. نکته مهم در این لیست وجود کتابی با نام فرض طاعة العلماء است و احتمال قوی می‌توان داد که مراد از علماء اینجا امامان مهصوم علیهم‌السلام نیستند. بلکه ظاهر تعبیر همین است. وجود کتاب دیگری به نام کتاب الطاعة در لیست نیز مؤید این احتمال است. این برداشت در پیشینه بحث ولایت فقیه مفید است.
7. نام کتاب معیارالاخبار نشانگر این است که بحث اصولی حجیت خبر در آن عصر در مکتب علمی شیعیان خراسان مورد توجه ویژه بوده است.
8. عنوان کتاب المآتم در لیست تصنیفات شیعه خصوصا در آن تواریخ نادر است. اگر مراد مراسمات عزاداری اهل بیت علیهم‌السلام باشد نشانگر اهتمام خاص شیعیان آن روزگار به اقامه عزای اهل بیت علیهم‌السلام است و اگر مراد عزاداری‌های مردم بر اموات خودشان باشد مراد احکام فقهی اقامه عزا است. لازم به‌ذکر است که غالب عناوین ناظر به ابواب احکام فقه بین محدثین دارای تعبیرات آشنا و تکراری است. نیز سبق ذکر کتاب المساجد تأیید اندکی بر احتمال اول است.
[1]. رجال النجاشی ؛ ص351
[2] . این نکته مراتب دارد. مثلاً می‌توان جدا کردن کتبی اعتقادی را از کتب فقهی فرد روشن این چینش دقیق‌تر دانست تا برسد به اینکه بیاییم و کتاب نکاح الممالیک را بعد کتاب النکاح بیاوریم.
[3]. مخفی نماند که مراد از چینش دقیق‌تر چینش بر ترتیب رایج کتب فقهی در آثار علما نیست یعنی همان ترتیب طهارت تا دیات چراکه این چینش متعلق به محقق حلی رحمه‌الله است در کتاب شرائع که به دو قرن متأخر از نجاشی است.
[4]. مؤیدش وجود کتاب الکعبة در همین لیست است.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.